صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی (Index fund) همانطور که از نام آن پیداست، بر اساس یک شاخص مشخص، سبدی از اوراق بهادار را تشکیل می‌دهند. در ایران، یکی از شاخص‌های مورد استقبال برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی، شاخص کل میباشد؛ در حالیکه این شاخص میتواند شاخصی از بازار طلا، بازار خودرو یا سایر بازارهای مالی باشد.
مدیران این صندوقها تلاش میکنند تا سبدی از اوراق بهادار با ترکیب و اوزان متناسب با یک شاخص مبنا را تشکیل دهند. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی زمانی خرید و فروش سهام ضرورت دارد، که منابع صندوق افزایش و یا به دلیل خروج یک سرمایه‌گذار، کم شود. این صندوق ها معاملاتی را انجام خواهند داد تا مطابق با شاخص مبنای خود سرمایه گذاری کرده باشند.
هزینه پایین سرمایه‌گذاری در این صندوقها مزیت اصلی آنها میباشد.
تاریخچه صندوق های شاخصی
در سال ۱۹۶۰، دو دانشجوی دانشگاه شیکاگو، به نام‌های ادوارد رنشاو و پل فلدشتاین پیشنهاد اولین مدل نظری صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی را دادند. جان سی. باگل (بنیانگذار گروه ونگارد) اولین صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر شاخص را با هدف پیروی از شاخص اس‌اندپی۵۰۰ راه‌اندازی کرد.
ترکیب دارایی صندوق های شاخصی
از نظر ترکیب دارایی، میتوان گفت صندوق‌های شاخصی بسیار شبیه به صندوق‌های سهامی می‌باشند.
تفاوت صندوق شاخصی و سهامی
صندوق های سهامی در انتخاب سهام شرکت‌ها با صندوق های شاخصی تفاوت دارند. این به این معناست که صندوق‌های شاخصی تلاش میکنند تا درصد سهام پرتفوی خود را مطابق با درصد سهام موجود در شاخص موردنظر انتخاب کنند. این در حالیست که صندوق‌های سهامی، هر نوع سهامی را که دارای بازدهی مناسبی باشد، در نظر می‌گیرند و توجهی به تأثیر آن سهام یا نماد بر روی شاخص ندارند.
معایب سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی
- ریسک کاهش ارزش دارایی‌های صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی
دارایی‌های این صندوقها چه از نوع بورسی و یا غیر بورسی تحت تاثیر تحولات سیاسی و اقتصادی هستند و پیامدهای حاصل از این تحولات ممکن است ممکن است منجر به کاهش ارزش دارایی این صندوقها شود.
ریسک کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق شاخصی
اگر این صندوقها قابل معامله یا همان ETF باشند این امکان وجود دارد که ارزش هر واحد این صندوقها تحت تاثیر عرضه و تقاضا کمتر از ارزش خالص دارایی صندوق شود و این باعث میشود تا سهامداران از این بابت دچار زیان شوند.
ریسک نکول اوراق بهادار بدهی صندوق شاخصی
در بعضی از صندوقها بخش زیادی از دارایی صندوق شامل اوراق بهادار بهادار بدهی است. اغلب این صندوقها تلاش میکنند برای جلوگیری از ریسک نکول در اوراق بهادار بدهی مربوط به شرکت‌های معتبر و دارای ضامن پرداخت سود سرمایه‌گذاری کنند. اما به‌هرحال هرچند با احتمال بسیار کم اما ریسک نکول اوراق وجود دارد.
ریسک ناشی از نوسان بازده بدون ریسک
بازدهی که در ازای عدم‌پذیرش ریسک میتوان آن را کسب کرد، بازدهی بدون ریسک میباشد. میزان سودی که از سپرده‌ی بانکی کسب میشود، بازدهی بدون ریسک میباشد؛ که اگر به طور مثال میزان آن افزایش یابد، قیمت اوراق بهادار یا اوراق مشارکتی که سود حداقل و ثابتی برای آنها تعیین شده است کم خواهد شد. در نتیجه ممکن است ارزش دارایی‌های صندوق کاهش یابد.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی
علاوه بر تمامی مزایایی که در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای افراد وجود دارد، فرضیه‌ی بازار کارا که در واقع علت اصلی به‌وجود آمدن این صندوقها میباشد، یکی از مهم ترین مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی است. مطابق با این فرضیه بازدهی متوسط بازار بیشتر از بازدهی تک سهم‌ها در بلند مدت است. پایین بودن میزان هزینه‌های تشکیل پرتفوی نیز از سایر مزایای سرمایه‌گذاری در این نوع از صندوقها میباشد.
ارکان صندوق شاخصی
در غالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری، ارکان مشابه یکدیگر بوده و صرفاً بعضی از ارکان به اقتضای نوع صندوق متغیر هستند.
مجمع صندوق شاخصی
این مجمع با حضور اکثریت دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز برگزار خواهد شد. اختیاراتی همچون عزل و نصب مدیر، متولی، بازارگردان، تصمیم درباره‌ی انحلال، تصویب صورت‌های مالی و … را دارا میباشد. البته برخی از آنها نیاز به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار دارند. این مجمع به دعوت مدیر، بازارگردان ،متولی، سازمان بورس و اوراق بهادار و همچنین دارندگان بیش از بیست درصد واحدهای سرمایه‌گذاری میتواند برگزار شود.
مدیر صندوق شاخصی
مدیر صندوق، پس از انتخاب توسط مجمع، باید کتباً قبول سمت کند تا در راستای منافع سهامداران عمل کند، همچنین مدیر، هیئتی متشکل از سه عضو حقیقی را برای انجام وظایفی، همچون تعیین خط مشی سرمایه‌گذاری صندوق و سیاست‌گذاری، همچنین تعیین قیمت خرید و فروش اوراق بهادار صندوق در راستای چارچوب‌های تعیین شده معرفی خواهد کرد.
متولی صندوق شاخصی
متولی نیز مانند مدیر پس از تعیین مجمع به صورت کتبی پذیرش سمت خواهد کرد. متولی همچون یک بازرس عمل خواهد کرد. از مهم‌ترین وظایف متولی میتوان به بررسی و تأیید دریافت و پرداخت‌های صندوق، حصول اطمینان از گزارش‌های مدیر و پیشنهاد عزل و نصب حسابرس به مجمع اشاره کرد.
بازارگردان صندوق شاخصی
بازارگردان هم توسط مجمع تعیین میشود. سازمان بورس و اوراق بهادار، حداقل و حداکثر بازارگردان‌های هر صندوق را تعیین میکند. بازارگردانی صندوق، کمک میکند تا دارایی دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری از نقدشوندگی بالایی برخوردار شوند. همچنین تأمین کسری وجوه نقد صندوق برای اموری که در اساسنامه ذکر میشود از جمله وظایف بازارگردان میباشد.
حسابرس صندوق شاخصی
متولی حسابرس را پیشنهاد میکند و در صورت تأیید مجمع، انتخاب خواهد شد. میزان حق‌الزحمه و مدت‌زمان مأموریت حسابرس نیز توسط متولی پیشنهاد خواهد شد. از میان مؤسسات حسابرسی، حسابرسی که مورد تأیید سازمان باشد، انتخاب خواهد شد.
