بازاری ساختاریافته و قانونمند است که بر اساس عرضه و تقاضا کالاهای مختلف، توسط کارشناسان بورس کالا قیمت‌گذاری شده و طی مراحل مشخص متقاضیان اقدام به خرید این کالا میکنند. محصولاتی همچون پتروشیمی، انواع فلزات، فرآورده‌های نفتی و … در این بازار بر اساس عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شوند.
تاریخچه بورس کالا
بورس کالا یکی از پنج بورس فعال در ایران است. تاریخ اقدام به راه اندازی بورس های کالایی و گسترش آن در ایران سال ۱۳۸۲ بوده است که بورس فلزات در شهریور سال ۸۲ و بورس کالای کشاورزی در شهریور سال ۸۳ آغاز به فعالیت کرده‌اند.
در سال ۱۳۸۵ با تجمیع بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، شرکت بورس کالای ایران تشکیل شد و در سال ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
ضرورت پیدایش بورس کالا چیست؟
- امکان کلاه‌برداری؛
- نوسانات قیمت؛
- غیرقابل‌پیش‌بینی بودن قیمت‌های آینده؛
- نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های بازارهای سنتی؛
- کاهش هزینه‌های انجام معاملات و ….؛
بورس کالا نسبت به بازار سنتی چه مزایایی دارد؟
- کشف قیمت بصورت شفاف و فسادزدایی؛
- پوشش، توزیع و انتقال ریسک؛
- معرفی عرضه‌کننده بدون نیاز به تبلیغات گسترده؛
- نظارت، شفافیت، قانونمند و ساختارمند؛
- تامین مالی بنگاه‌ها؛
- وجود مرجع رسیدگی اختصاصی و بالاتر بودن سرعت و کمتر بودن هزینه‌های رسیدگی نسبت به دادگاه‌های عادی؛
انواع بازارهای بورس کالای ایران
بازار فیزیکی
خرید و فروش کالاها در بازار فیزیکی بورس کالا انجام میشود، اما این خرید و فروش به نمایندگی خریداران و فروشندگان که معامله گران کارگزاری‌ها هستند، انجام میشود.
نکته مهمی که درمورد کالاهای بازار فیزیکی بورس کالا وجود دارد این است که این کالاها بیشتر برای استفاده در صنایع و با حجم بالا عرضه می‌شوند. بنابراین افرادی که بدنبال سرمایه‌گذاری هستند می‌توانند از بازارهای مشتقه و مالی بورس کالا استفاده کنند.
- محصولات صنعتی و معدنی: این گروه کالاها شامل مواردی از قبیل: مس، فولاد، آلومینیوم، روی و سرب و … می‌شوند.
- محصولات کشاورزی: این گروه شامل کالاهایی از قبیل: ذرت ،جو، گندم، شکر، روغن خام، زعفران، برنج و تخم مرغ و … میشود.
- محصولات پتروشیمی: محصولات پتروشیمی به سه گروه: شیمیایی، پلیمری و گازها و خوراک‌ها تقسیم میشود.
- محصولات فرآورده‌های نفتی: این گروه شامل: قیر، روغن، عایق رطوبتی و … میشود.
بازار فرعی
سازوکار این بازار مشابه با بازار فیزیکی است. هم از نظر ماهیت اصلی آن یعنی معامله جهت تحویل کالا و هم ازنظر قانونمند بودن و سازوکارهای تسویه شبیه به بازار فیزیکی می‌باشد.
تفاوت بازار فرعی و بازار فیزیکی
تفاوتی که این بازار با بازار فیزیکی دارد، این است که این بازار باهدف بهره‌مند شدن طیف وسیع‌تری از بازار کالایی کشور از مزایای بورس کالای ایران، با مقررات آسان‌تری در خصوص قواعد پذیرش کالا راه‌اندازی شده‌است.
بازار مشتقه | Derivative Market
بازار مدرنی است که بر اساس قیمت توافقی کالا، پیش فروش و یا پیش خرید میشود، بنابراین زمان تحویل کالا در آینده است.
در ابتدای کار این بازار تنها بر پایه خرید و فروش زعفران در ایران بوده و به مرور محصولات کشاورزی دیگر مانند پسته و زیره نیز وارد بازار مشتقه ایران شد.
بازار مشتقه دوطرفه می‌باشد و پیش بینی سود و زیان آن کاری دشوار می‌باشد. معاملات مشتقه دارای مکانیزم اهرمی است. به این معنا که خریدار ممکن است سود بسیار خوبی را در طی معاملات خود داشته باشد و یا تمام سرمایه خود را از دست بدهد. یکی دیگر از ویژگی‌های این بازار خروج خریدار و فروشنده از این بازار قبل از پایان قرارداد است. در این صورت افراد سرمایه خود را از بازار مشتقه خارج کرده و سود و زیان خود را مشخص میکنند.
بیشتر بخوانید: اوراق مشتقه چیست؟
بازار مالی
بازار مالی با جذب سرمایه‌های سرگردان کمک میکند تا تامین مالی در بخش‌های تولیدی راحتتر انجام شود. ابزارهای مختلفی در بازارهای مالی وجود دارد که هرکدام از آنها با توجه به ماهیت آن بازار و کالای قابل معامله در آن بازار طراحی شده است، در ادامه این ابزارها را بررسی خواهیم کرد:
سلف موازی استاندارد
یکی از ابزارهای پرکاربرد در بازار مالی اوراق سلف موازی استاندارد می‌باشد. این اوراق برای تامین مالی بنگاه‌های خصوصی و دولتی بسیار پرکاربرد هستند. برای حل مشکل قراردادهای سلف و رفع محدودیت‌های این قراردادها، این اوراق طراحی شده‌اند. بر اساس این اوراق خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه اوراق خود را قبل از سررسید معامله کند. واژه استاندارد در این اوراق به معنای استاندارد بودن دارایی پایه، سررسید تحویل و غیره می‌باشد.
این اوراق شامل ویژگی‌های زیر است:
- عموما دارای سررسید یکساله می‌باشند.
- این اوراق امکان معامله دارند و همچنین با داشتن بازارگردان، نقدشوندگی بالایی دارند.
- دارای سود تضمین‌شده برای سرمایه‌گذار هستند.
- تأمین مالی بلندمدت صنایع بالادستی (گسترش خط تولید و افزایش سرمایه‌گذاری ثابت علاوه بر تأمین سرمایه در گردش)
- بهره‌گیری از سرمایه‌های عمومی در جهت تأمین مالی صنایع
گواهی سپرده کالایی
اوراق بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالاست که به آن، دارایی پایه گفته میشود. به تضمین قبض انبار ثبت شده توسط انبار های مورد تائید بورس کالا، شرکت سپرده گذاری مرکزی گواهی سپرده کالایی را صادر میکند.
این اوراق برای اولین بار در جهت کمک به تأمین مالی در بخش کشاورزی کشور در ایران طراحی شده‌است.
این اوراق دارای دو گروه مخاطب می‌باشد:
- در گروه اول مصرف‌کنندگانی هستند که پس از خرید اوراق قصد دارند تا محصول خود را تحویل بگیرند.
- گروه دوم قصد تحویل فیزیکی ندارند و فقط قصد دارند با استفاده از نوسانات قیمتی، از سرمایه‌گذاری خود سود کسب کنند.
صندوق‌های سرمایه گذاری کالایی
در صندوق‌های کالایی منابع مالی بجای آنکه در سپرده‌های بانکی و یا سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری شود در اوراق بهادار مبتنی بر سپرده‌کالایی سرمایه‌گذاری میشود. در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاران به‌جای خرید و نگهداری کالاتی مدنظر خود و پرداخت هزینه حمل و نقل و … اوراق این صندوق‌ها را خریداری میکنند. با داشتن این اوراق سرمایه‌گذار علاوه بر داشتن مالکیت کالای مدنظر خود، مسئولیت نگهداری کالا را برعهده ندارد.
این صندوق‌ها وجه نقد گردآوری شده خود را روی کالایی خاص سرمایه‌گذاری میکنند در نتیجه سرمایه‌گذارانی که مشتاق به سرمایه‌گذاری در آن کالا هستند، واحدهای این صندوق‌ها را خریداری میکنند.
