راهنمای جامع انواع روش‌های تامین مالی

در یک طبقه‌بندی کلی، روش‌‌های تامین مالی به دو روش تامین مالی از طریق ابزارهای سرمایه‌ای و تامین مالی از طریق ابزارهای بدهی تقسیم می‌‌شوند.

روش‌های مبتنی بر سرمایه

روش‌های تامین مالی سرمایه‌ای به روش‌هایی گفته می‌شود که وجوه مورد نیاز از محل صاحبان سرمایه تامین شده‌است. انواع روش‌های مبتنی بر سرمایه در ادامه ذکر خواهد‌شد.

افزایش سرمایه

از محل آورده نقدی سهامداران

در این روش سهامداران قبلی شرکت با داشتن حق تقدم در خرید سهام شرکت اولویت دارند. افزایش سرمایه از طریق آورد‌ه نقدی فرآیندی به نسبت طولانی‌تر از سایر روش‌های افزایش سرمایه دارد. به این دلیل که در این روش امتیاز حق تقدم به سهامداران تعلق می‌گیرد که این حق تقدم‌ها به سهام تبدیل می‌شود.

از محل سلب حق تقدم

به طور خلاصه، افزایش سرمایه از صرف سهام با سلب حق تقدم یعنی شرکت قرار است سهام جدیدی را منتشر کند و برای این کار اولویت دیگر سهامداران فعلی نیست و حق تقدم از آن‌ها گرفتـه شد‌ه و به سهامدار جدید داد‌ه می‌شود. در واقع، سهام جدید به دیگر سهامداران ازطریق پذیره‌نویسی عرضه می‌شود.

تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌های خطر پذیر (vc)

نوعی سرمایه خصوصی و تأمین مالی است که سرمایه‌گذاران به شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها) و کسب‌وکارهای کوچکی که تصور می‌شود پتانسیل رشد بلندمدت دارند، ارائه می‌کنند.

صندوق‌های زمین و ساختمان یا املاک و مستغلات

صندوقزمینوساختمان، یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که با جمع‌آوری سرمایه خُرد افراد در پروژه‌های ساخت‌وساز سرمایه‌گذاری ‌می‌کند. سپس با فروش واحدهای ساخته شده، سودی که از این طریق به دست آمده را بین سرمایه‌گذاران صندوق تقسیم ‌می‌کند.

صندوق پروژه

یکی از انواع صندوق تامین مالی، صندوق پروژه (Project Investment Funds) است، که مبالغ سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری کرده و آن را به پروژه تعریف شده در اساسنامه صندوق تخصیص می‌دهد. زمانی که پروژه به بهره‌برداری رسید سرمایه‌گذاران سود خود را دریافت خواهند کرد.

صندوق‌های خصوصی

صندوق‌های PE با عمر محدود (حداکثر ۷ سال) توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی تاسیس و مدیریت می‌شوند. این صندوق‌ها از طریق خرید سهام و تملک شرکت سرمایه‌پذیر و سپس واگذاری سهام آنها بعد از سه تا هفت سال دوره نگهداشت آنها اقدام به تامین مالی می‌کنند.

تاسیس شرکت پروژه سهامی عام

به توجه اینکه پروژه‌های ملی زیادی در کشور هستند که با پیشرفت خوبی همراه بوده اما قابلیت استفاده و مشارکت مردم را ندارند و بسیاری از این پروژه‌ها نیاز ارزی نداشته و تنها نیاز ریالی دارند اما ساختار آن‌ها به گونه‌ای است که از طریق ابزارهایی مانند اوراق بدهی نیز نمی‌توان نسبت به تأمین مالی آن‌ها اقدام کرد. این ملاحظات منجر به آن شد تا طرحی تحت عنوان «شرکت سهامی عام توسعه پروژه» ارائه شود و فرآیند آن بدین ترتیب خواهد بود که پروژه‌های دارای توجیه و پیشرفت اقتصادی و یا پروژه‌های با وضعیت پیشرفت، هدف گذاری میشود.

موسسین این شرکت کسانی هستند که اجرای پروژه را برعهده داشته و یا هلدینگ‌هایی هستند که سهام مازاد داشته و حاضرند سهام خود را به عنوان آورده غیرنقدی بیاورند و یا افرادی هستند که میتوانند آورده نقدی داشته باشند و به عنوان موسسین پروژه حداقل باید ۵۰ درصد سرمایه شرکت را به شکل نقدی و غیر نقدی تعهد کنند. بقیه دارایی این شرکت سهامی عام در قالب پذیره نویسی سهام به قیمت اسمی از مردم پذیره‌نویسی خواهد شد تا با این منابع پروژه‌ها اجرایی و عملیاتی شوند. بعد از پذیره‌نویسی، شرکت میتواند اقدام به تصاحب تمام یا بخشی از پروژه‌ها کرده و یا در پروژه‌ها مشارکت کند تا پروژه اجرایی شده و به بهره‌برداری برسد.

مزایا و معایب:

روش‌های مبتنی بر بدهی

ابزارهای بازار سرمایه

·         صکوک

اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند. این اوراق بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید شر ع طراحی شده و دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا مجموعهای از داراییها و منافع حاصل از آنها هستند.

·         اوراق اجاره

اوراق اجاره، اوراق بهاداری است که براساس عقد اجاره منتشر می‌شود و نشان دهنده مالکیت مشاع دارندگان آن، در دارایی مبنای انتشار اوراق است که اجاره داده می‌شود. اوراق اجاره بر اساس نوع عقد قرارداد به دو نوع اوراق اجاره عادی و اوراق اجاره به شرط تملیک طبقه‌بندی می‌شود.

·         اوراق مرابحه

اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به صورت مشاع مالک دارایی مالی (دینی(  هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است.

·         اوراق سفارش ساخت (استصناع)

شرکت‌های دولتی و خصوصی که درصدد احداث یا توسعه پروژه خاصی هستند، می‌توانند با استفاده از اوراق بهادار استصناع، به احداث پروژه اقدام کنند و قیمت آن را طبق زمانبندی معینی از محل بودجه سالیانه یا از طریق واگذاری واحدهای ساخته شده به تدریج بپردازند.

·         اوراق مشارکت

برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی، توسط دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، شرکت‌های سهامی عام، سهامی خاص و شرکت‌های تعاونی، اوراق مشارکت منتشر می‌شود.

·         اوراق سلف

سلف از اقسام بیع و عکس نسیه است. هنگامی که شخصی تولید یا ارایه کالای معینی را مورد هدف قرار میدهد، با انتشار این نوع صکوک قادر خواهد بود تا منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کند. در واقع سرمایه‌گذاران در این اوراق، کالای مورد نظر را پیش خرید کرده‌ و آن را در آینده تحویل خواهند گرفت.

·         اوراق جعاله

در این نوع اور‌‌‌‌اق بهادار، دارندگان آن به‌صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی هستند که طبق قرارداد جعاله، تعهد انجام و تحویل آن مقرر شد‌ه است. پس از پایان موضوع قرارداد جعاله، صاحبان اور‌‌‌‌اق، مالک مشاع نتیجه عمل خواهند بود.

·         اوراق مضاربه

سندی است گویای مالکیت دارندگان آن، به طوری که ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار میدهد. بانی در فعالیت اقتصادی سودآور (بازرگانی) به کار میگیرد و در پایان هر معامله یا پایان هر دوره مالی سود حاصله را بر اساس نسبت‌هایی که روی اوراق نوشته شده، میان خود و صاحبان تقسیم میکند.

·         اوراق رهنی

اوراق رهنی، اوراق بهاداری است که به منظور خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر می شود. مطالبات رهنی شامل مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی ناشی از قراردادهای مبادله ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) است که دارای وثیقه رهنی می باشد.

·         اوراق منفعت

ورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده‌است.

·         اوراق وقفی

اوراق بهادار با نامی است که به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین (زمان احداث پروژه) منتشر میشود و به واقفینی که قصد مشارکت در طرحهای عام‌المنفعه را دارند واگذار می‌گردد.

·         اوراق قرض الحسنه

اوراق بهاداری است که بر اساس قراداد قرض بدون بهره منتشر می‌شود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آن‌ها از دارندگان اوراق استقراض میکند و به همان مقدار به آنان بدهکار است و بایستی در سررسید معین یا عندالمطالبه به آنان بپردازد.

·         اوراق خرید دین

اوراق خرید دین به منظور خرید مطالبات ریالی مدت‌دار اشخاص حقوقی از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از عقود مبادله‌ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) منتشر می‌شود. با انتشار اوراق مذکور، بنگاه‌های اقتصادی (بعنوان بانی) می‌توانند مطالبات و اسناد مدت‌دار خود را به کسر فروخته و مشکل نقدینگی خود را مرتفع سازند.

·         اوراق اختیار فروش تبعی

اوراقی است که براساس آن فروشنده که همان شرکت منتشر کننده می‌باشد متعهد می‌گردد تعداد معینی از سهام شرکت را به قیمت مشخصی که اصطلاحاً به آن “قیمت اعمال” می گویند در تاریخ معین یا همان “تاریخ اعمال” از سهامدار خریداری نماید. شرکت‌های منتشر‌کننده اوراق تبعی قبل از فروش این اوراق ملزم به انتشار اطلاعیه عرضه جهت اعلام عمومی ویژگی‌های آن می‌باشند.

مزایا و معایب

بازار پول

• قرض الحسنه

وام قرض الحسنه، وامی است بدون سود و با کارمزد ۲ یا ۴ درصد که در انواع گوناگون به متقاضیان ارائه می‌گردد.

• مشارکت مدنی

قرارداد مشارکت مدنی، در شرایطی منعقد می شود که طرفین بخواهند با گردآوردن سرمایه‌های نقدی و غیر نقدی خود، در زمینه فعالیت‌های تجاری، بازرگانی و خدماتی، با یکدیگر همکاری‌کنند . نحوه تنظیم این قرارداد ، به این صورت است که طرفین، در متن قرارداد، سهم الشرکه حساب سود و زیان و تعهدات خود را ذکر و ذیل آن را امضا می‌کنند.

• مضاربه

در وام مضاربه یک طرف به عنوان مالک، وجه را در اختیار طرف دیگر به عنوان عامل قرار می‌دهد تا عامل با وجه پرداختی، تجارت کرده و هر دو طرف در سود شریک شوند. عامل می تواند شخص حقیقی و یا حقوقی باشد. به عبارت دیگر وام مضاربه وامی است که به صادرکنندگان کالا و خدمات به منظور تسهیل تجارت و ارزآوری برای کشور اعطا می‌شود.

• مشارکت حقوقی

مشارکت حقوقی، مشارکت بانک‌‌ها در سرمایه شرکت‌ های سهامی تولیدی (اعم از صنعتی، معدنی، کشاورزی و ساختمانی) و نیز در شرکت‌‌های سهامی بازرگانی و خدماتی (با تایید بانک مرکزی) به منظور تامین کمبود منابع مالی مورد نیاز این گونه شرکت‌‌ها، به صورت سرمایه آن ها ‌است.

• مزارعه

مزارعه یکی از عقود بانکداری اسلامی است که در آن یکی از طرفین برای مدت مشخصی زمینی را جهت زراعت در اختیار طرف دیگر قرار داده و وی باید ثمره حاصل را به صورت اشاعه از قبیل ثلث یا ربع یا نصف تقسیم کند.

بانک با استفاده از این عقد به حمایت قشر کشاورز می‌پردازد؛ به این نحو که بانک زمین‌های کشاورزی که در اختیار داشته را طبق مزارعه به کشاورز جهت زراعت واگذار می‌کند. پس از کشت محصول، بانک سهم خود را تحویل گرفته و قرارداد پایان می‌یابد.

• مساقات

اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان اوراق بر باغات خریداری شده است. ماهیت و نحوه عملکرد این اوراق بدین صورت است که ابتدا یک نهاد مالی فعال در حوزه کشاورزی با انجام مطالعات و تحقیقات، باغات مناسب سرمایه‌گذاری را پیدا کرده و اقدام به آماده‌سازی باغ می‌کند تا به باغبان تحویل دهد.

از عقد مساقات برای قراردادی استفاده می‌کنند که در آن یکی از طرفین باغی را در اختیار دیگری (عامل) قرار می‌دهد. عامل یا باغبان با انجام فعالیت‌های باغداری محصول را به ثمر می‌نشاند و در نهایت این محصول بین دو طرف بر اساس عقد مساقات تقسیم می‌شود.

• اوراق گواهی سپرده

نوعی ابزار مالی است که توسط بانک‌ها یا سایر مؤسسات مالی صادر می‌شود. در واقع، شما مبلغی پول به بانک می‌دهید و بانک در ازای آن به شما یک گواهی سپرده صادر می‌کند که نشانگر تعهد بانک برای پرداخت مبلغ اصلی و سودهای تعیین شده است. مدت زمان پرداخت سود دوره‌ای(ماهانه یا هر ۳ ماه) و نرخ سود آن معمولا توسط بانک تعیین می‌شود. اوراق گواهیِ سپرده به دو صورت قابل نقد یا غیر قابل نقد عرضه می‌شوند.

• سرمایه گذاری مستقیم

سرمایه‌گذاری مستقیم عبارت از تامین سرمایه لازم جهت اجرای طرحهای تولیدی و طرحهای عمرانی انتفاعی توسط بانکهاست.

• اجاره به شرط تملیک

اجاره به شــرط تملیک عقد اجاره ای است که در آن شــرط شود مسـتاجر در پایان مدت اجاره در صورت عمل به شرایط مندرج در قرارداد عین مستاجره را مالک گردد.

• خرید دین

وام خرید دین، وامی است که در زمان خرید کالا به خریدار اعطا می‌شود. بانک در زمان خرید کالا مبلغ را به فروشنده پرداخت می‌کند و در آینده مبلغی را بیش از مبلغ کالا از خریدار دریافت می‌کند. در قرارداد خرید دین،فروشنده دین تعهد می‌دهد که در صورتی که مدیون در موعد مقرر شده دین خود را پرداخت نکند، خود آن موظف به پرداخت آن دین است.

• استصناع

بانک به‌منظور گسترش بخش‌های تولیدی از قبیل صنعت و معدن، مسکن و کشاورزی، تسهیلات لازم را به مشتریان در قالب عقد استصناع اول پرداخت‌نموده و سپس بر اساس عقد استصناع دوم قرارداد ساخت را به سازنده واگذار می‌نمایند.

• مرابحه

وام مرابحه یکی از انواع وام‌هایی است که در سیستم بانکداری بدون ربا ارائه می‌شود. این وام بر اساس قرارداد «مرابحه» طراحی شده که در آن بانک به جای اعطای پول با بهره، کالا، خدمات یا دارایی مشخصی را با قیمت توافقی (شامل سود معین) به مشتری می‌فروشد و مشتری مبلغ را به‌صورت اقساطی پرداخت می‌کند.

• وام جعاله

یکی از تسهیلات بانکی، وام جعاله است که برای تعمیر و تکمیل مسکن به متقاضی داده میشود.