ابزارهای مشتقه به گونه‌ای توافق یا معامله بر اساس ارزش بالقوه یک دارایی با ارزش خاص است. ابزارهای مشتقه که جهت کنترل و کاهش ریسک طراحی شده‌اند، عبارتند از: اوراق بهادار یا ابزارهای مالی که ارزش آنها به ارزش دارایی پایۀ آن بستگی دارد. به این معنا که علّت نامگذاری ابزارهای مشتقه آن است که ارزش آنها از قیمت دارایی پایۀ مشتق است.
اوراق مشتقه به زبان ساده
در واقع اوراق مشتقه، قراردادهایی هستند که براساس آن یک طرف قرارداد باید یک دارایی مالی را در زمان معیّنی در آینده به قیمتی از پیش تعیین‌شده مبادله کند.
این ابزارها امکان کنترل خطر سپردۀ دارایی‌های مالی یا امکان مقابله با خطر انتشار آنها را فراهم می‌کنند. تغییرات قیمت هر یک از مشتقات، تابعی از تغییرات قیمت دارایی پایۀ آنهاست. مثلاً تغییر قیمت در قرارداد آتی نفت، تابع تغییر قیمت نفت خام است. پس ارزش ابزار مالی مشتقه، به ارزش دارایی‌های اساسی دیگری که پشتوانۀ آن است وابسته است.
تاریخچه در ایران و جهان
اولین معاملات اوراق مشتقه در جهان به معاملات شیکاگو در سال ۱۸۴۸ میلادی مربوط میشود. در آن زمان کشاورزان آن منطقه برای اطمینان از فروش محصولات خود قراردادهایی بر اساس اعتبار طرف دیگر معامله تنظیم میکردند. به موجب این قراردادها تحویل کالا و یا پرداخت مبلغ مورد معامله به زمان دیگری در آینده موکول می‌شد. استفاده از ابزارهای مشتقه در ایران از سال ۱۳۸۴ پذیرفته شد و از سال ۱۳۸۷ به صورت عملی اجرا شد.
انواع اوراق مشتقه
انواع اوراق مشتقه عبارتند از: قراردادهای آتی، پیمان آتی، قرارداد معاوضه، قرارداد اختیار معامله
مزایا و معایب اوراق مشتقه
مزایای اوراق مشتقه عبارتند از: آربیتراژ که بوسیله آن معامله گران میتوانند با خرید یک اوراق بهادار در یک بازار و فروش آن با قیمت بالاتر در بازاری دیگر سود کسب کنند. از دیگر مزایای اوراق مشتقه میتوان به پوشش ریسک در قبال نوسانات بازار اشاره کرد. در این خصوص بوسیله اوراق مشتقه میتوان ریسک پایین آمدن قیمت اوراق بهادار موجود در سبد شخصی و همچنین ریسک بالا رفتن قیمت اوراق بهاداری که برنامه خرید ان را دارید را میتوان کنترل کرد. و در نهایت سفته بازی به وسیله این اوراق نیز یکی از جذاب ترین موقعیت هایی است که بوسیله اوراق مشتقه میتوان از آن استفاده کرد.
نحوه معامله اوراق مشتقه
در خصوص معاملات اوراق مشتقه نیاز به افتتاح حساب مخصوص به این نوع معاملات در برخی کارگزاری هایی که این امکان را دارند، میباشید. بعد از افتتاح حساب میتوانید با شارژ حساب خود انواع مختلف معاملات مشتقه را در آن سامانه انجام دهید.
بیشتر بخوانید: تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت
انواع قرارداد اوراق مشتقه
از مهمترین اوراق مشتقه متناسب با انواع ریسک های مختلف عبارتند از:
قرارداد آتی: قراردادهای آتی به نوعی از قراردادهای مشتقه گفته میشود که بر اساس آن توافقی بین طرفین معامله شکل میگیرد که تحویل کالای مورد موضوع معامله با قیمت توافق شده در آینده انجام شود.
قرارداد اختیار معامله یا آپشن: در قراردادهای اختیار معامله همانند قراردادهای آتی توافقی بین طرفین معامله برای خرید یا فروش در آینده وجود دارد اما این تفاوت وجود دارد که خریدار اختیار خرید یا فروش ملزم به ایفای تعهد خود در تاریخ از پیش تعیین شده نمی‌باشد و این توافق صرفا فرصتی را برای خریدار این اختیار ایجاد می‌کند.
